Sultan Sulejmanova Atik džamija Bijeljina

                                                                  

Sultan Sulejmanova Atik džamija je najstarija džamija u Bijeljini. Spominje se u pisanima izvorima ime vakifa, tadašnjeg vladara sultana Sulejmana Veličanstvenog,  Po njemu je i nazvana  Carska džamija. Džamija je sagrađena između 1520. i 1566. godine.

U tursko-austrijskom ratu od 1716. do 1718. godine, koristili su Bijeljinci džamiju kao odbrambeni bastion, zato što nisu imali tvrđave. Bijeljina je zauzeta od Austrijanaca koji su ostali sve do Beogradskog mira 1739. godine. Džamija i hamam su tada, prema nekim izvorima, bili teško oštećeni. Nakon pada grada, bijeljinska džamija odmah pretvorena u katoličku crkvu i sve od 1718. do 1739. godine je džamija služila kao katolička crkva. Nakon beogradskog mira su Austrijanci morali vratiti Bijeljinu Osmanskom carstvu. Tada je sagrađena drvena munara i obnovljena funkcija džamije. Godine 1893. je nova munara izgrađena, a 1912. godine je dodata još jedna šerefa i za još 10 metara povišena.

Na ulazu džamije bio je natpis o njenoj obnovi 1893. godine. Krupnim neshi pismom bio je isklesan sljedeći tekst: “Ova časna Sultan Sulejmanova džamija obnovljena je 1311. h.g.” Do početka drugog svjetskog rata je postojalo staro mezarje uz Atik džamiju, a kasnije je vlast zabranila pokopavanje uz džamiju. Tada je dio nišana prenesen na periferiju grada, a dio je utonuo. Na širom prostoru mezarja su nakon drugog svjetskog rata sagrađeni novi objekti. Prilikom nivelacije džamijskog harema pred početak drugog svjetskog rata su nišani, od koji su mnogi imali natpise, zatrpani ili uništeni. Mali dio je preostalo na južnoj strani džamije. U blizini Atik džamije u staroj čaršiji Bijeljine nalazilo se turbe binbaše Sadik-age. 13. marta 1993. godine su trube i džamija srušeni, a materijal je u cijelosti odnesen sa prostora džamijske cjeline. 

Tri dana rušena je Sultan Sulejmanova Atik džamija. Kontrolirano, zbog okolnih važnih objekata. Rušiteljima je ova džamija bila smetnja, uprkos činjenici da je kao duhovna vertikala jednog naroda preživjela burna stoljeća historije ovih krajeva. Zbog historijskog značaja, Atik džamija 1950. godine proglašena je spomenikom pod zaštitom države, kao tada jedina džamija u BiH čija munara je imala dva šerefeta. Pod zaštitom države bili su nišani pored Salihbegović džamije, te turbe Sadik-age bimbaše, sagrađeno 1271. h.g. (1854/55), a 60-ih godina prošloga stoljeća premješteno pored Atik džamije.

Džamija, odnosno njeno mjesto i ostaci graditeljske cjeline, je od stane državne Komisije za očuvanje nacionalnih spomenika proglašena nacionalnim spomenikom Bosne i Hercegovine.

Obnova džamije je započela 2002. godine a otvorenje obnovljene džamije obavljeno je 16. augusta 2014. godine.

O ovoj džamiji rah. hafiz Abdulah ef. Budimlija, rodom Fočak, a dugogodišnji bijeljinski imam, hatib i glavni imam, u knjizi “Moja sjećanja” je zapisao:
“S obzirom da je Atik džamija bila glavna džamija u gradu Bijeljini, austrougarski car Franjo Josip poklonio je toj džamiji dva ćilima, koja su pokrivala cijelu džamiju, kao što je poklonio i Aladža džamiji u Foči, koji je bio težak oko 300 kg i od jednog komada. U Atik džamiji bilo je još vrijednih ćilima i sedžada. Po pričanju mog predhodnika, imama Atik džamije rahmetli Hajdar ef. Tešnjakovića, da je fabrika ćilima iz Sarajeva nudila da zastre cijelu džamiju u zamjenu za jednu sedžadu, koja je imala veliku vrijednost. U džamiji su bila dva veća sanduka, u jednom su bilo pohranjeni stari kitabi i rukopisi, među kojima je bio jedan rukopis Kur'ana od prije 400 godina, velike vrijednosti. Sve je to bilo pod ključem, a u drugom sanduku su bili pohranjeni kamenčići, koji su se nosili na Drinu prilikom učenja kišnih dova. Bilo je i jedno sanduče, koje je stajalo na mimberu, u kojima su stajali džuzovi Kur'ana iz kojih se učila mukabela, koje je uvakufio rahmetli hađži Alibeg Zulfikarpašić iz Foče, a živio u Istanbulu.”
Na žalost, nijedna dragocijenost iz Atik džamije nije sačuvana. Rušitelji su sve ostatke nakon svog svog nečasnog djela prevezli na još uvijek nepoznatu lokaciju. Osim od običnih ljudi, do danas ne čusmo riječi kajanja ili izvinjenja od zvaničnika naroda sa kojim dijelimo ove prostore.

Najstariju bijeljinsku džamiju sultan Sulejman Prvi Veličanstveni, poznat i kao Zakonodavac, sagradio je polovinom šesnaestog stoljeća, a u njoj su imami postavljani sultanskim beratom. Tridesetak godina nakon dovršetka njene izgradnje, Bijeljina je 1580. proglašena kasabom. U turskim izvorima ova kasaba se 1634. pominje kao razvijeno naselje i sjedište kadiluka.

Na svom proputovanju kroz ove krajeve, 1664. godine, osmanski putopisac Evlija Čelebija ostavio je zapis o naprednoj kasabi Bilina: “To je također vojvodaluk i pašino domeno (hass) na teritoriju zvorničkog sandžaka. Ugledan je i častan kadiluk u rangu kadiluka od 150 akči. Ima spahijskog ćehaju i janjičarskog serdara. Ta se kasaba nalazi u vrlo plodnom i žitorodnom velikom polju koje obiluje travom i vodom. Ona ima pet mahala, sa pet stotina kuća lijepih, daskom pokrivenih, prizemnih i na sprat. U svakoj kući ima živa voda. Po baščama na hiljade divnih ptičijih melodija osvježavaju ljudsku dušu i okrjepljuju čovječije zdravlje. Od svih boljih kuća ističe se veliki odžak Alipaše Čengića (Čengi zade), koji je pokriven kao rubin crvenim crijepom (ćeramidom). To je dvorac sa divanhanama i hodnicima, sobama, kuhinjom na spratu i u prizemlju, tako da mu u svoj Bosni nema ravna. U blizini tog saraja nalazi se jedan gaj u kome se ogromna stabla uzdižu do neba. U debelom hladu svakog stabla može da se napase hiljadu ovaca. Tlo mu je tako bogato zelenilom i cvijećem, kao da je zemlja obložena zelenom kadifom. Klima je prijatna i tu ima svakovrsnog voća koje je na glasu.”