EVROPSKI MUFTIJA?
Pod pokroviteljstvom Reisu-l-uleme Husein ef. Kavazovića, Institut za islamsku tradiciju Bošnjaka organizirao je internu debatu po nazivom „Jedinstveni islamski autoritet u Evropi: izazovi, mogućnosti i perspektive“.
Debata je održana 28. januara 2014. godine u Gazi Husrev-begovoj biblioteci. Cilj interne debate naznačen je kao pojašnjavanje stavova o ovom pitanju, analiziranje potreba i mogućnosti, a učesnici u debati su nastojali da izlože svoje mišljenje o jedinstvenom islamskom autoritetu u Evropi, da li postoji potreba za tom pozicijom, da li je realizacija islamskog autoriteta moguća, šta bi se tačno podrazumijevalo pod terminom „evropski muftija“ te iskustva u institucionalizaciji islama u evropskim državama.
Moderator je bila dr. Dževada Šuško, direktorica Instituta za islamsku tradiciju Bošnjaka, dok su uvodničari bili: dr. Fikret Karčić, dr. Enes Karić, dr. Hilmo Neimarlija, dr. Dževad Hodžić, dr. Enes Ljevaković, dr. Ahmet Alibašić, dr. Amir ef. Karić, dr. Nedžad ef. Grabus i Muamer ef. Zukorlić. Debati su prisustvovali reisu-l-ulema Husein ef. Kavazović, muftije, direktori medresa, dekani fakulteta, značajan broj glavnih imama iz bošnjačke dijaspore, članovi Rijaseta i neki od rukovodioca službi ureda i ustanova Islamske zajednice.
Reisu-l-ulema Husein ef. Kavazović izrazio je veliko zadovoljstvo održanom debatom, naglasivši važnost činjenice da se unutar Islamske zajednice vode interne rasprave i debate o svim važnim pitanjima. Također je istakao da pitanje jedinstvenog autoriteta muslimana u Evropi nije zaključeno i zatvoreno održanom debatom, ali je održana debata dala važan prilog u razumijevanju ovog pitanja i da treba ozbiljno razmotriti kratkoročne i dugoročne korake koje Islamska zajednica u ovom pravcu treba činiti.
Stavovi učesnika
Internu debatu je otvorio dr. Fikret Karčić govoreći o institucionalizaciji islama u zemljama članicama EU, ukazujući da se institucionalizacija islama u vidu uspostavljanja islamskih institucija odvija na etničkom principu zbog čega se u veoma rijetkim slučajevima uspostavila jedinstvena organizacija muslimana unutar jedne države. Organiziranje muslimana na etničkom principu je opšta karakteristika islamskih institucija muslimana u Evropi i zbog te činjenice se ne mogu očekivati jedinstvene institucije sve dok se ne uspostavi i ne ojača evropski identitet muslimana. Dr. Karčić je povezao pitanje jedinstvenog islamskog autoriteta s pitanjem identiteta evropskih muslimana, ali je, također, naglasio potrebu definiranja onoga što bi se podrazumijevalo pod jedinstvenim islamskim autoritetom u Evropi, odnosno da li se on sastoji od jednog muftije ili predstavničkog i izvršnih tijela.
Dr. Enes Karić je kazao da reisu-l-ulema u Sarajevu izvršava funkciju predstavnika dijaspore u Evropi te da bi bilo bolje umjesto uspostave „evropskog muftije“, usmjeriti snage na druge aktivnosti. Prema dr. Kariću, legitimno je da bosanskohercegovačka muslimanska dijaspora u Evropi i na Zapadu ima jednog generalnog evropskog muftiju, uz uvjet da taj muftija za bosanskohercegovačku muslimansku dijasporu bude integralni dio sistema Islamske zajednice u BiH. Međutim, dr. Enes Karić je izrazio rezerve spram uspostavljanju vjersko–administrativne instance koja bi se zvala evropski muftija, zato što je reisu-l-ulema u BiH ujedno i glavni muftija Islamske zajednice, koji ima legitimitet i legalitet i uživa evropsku priznatost i poznatost te evropsku afirmiranost, zatim zbog neizlječive razjedinjenost islamskih i dijasporalnih zajednica u Evropi. Stoga je dr. Karić predložio da se umjesto razgovora o evropskom muftiji otvore razgovori oko jačanja širokog muslimanskog foruma sa sjedištem u Briselu, osnivanje jednog međumuslimanskog foruma i više praktičnih koraka na nivou Islamske zajednice u BiH u cilju jačanja kapaciteta i sposobnosti za pitanja koja se tiču evropske perspektive muslimana.
Dr. Hilmo Neimarlija smatra da je priča o evropskom muftiji isprazna zbog toga što u njoj nema stvarnosti na koju bi trebalo da se odnosi niti koncepta koji bi trebao da interpretira. On je istakao da ukoliko želimo govoriti o Evropi kao geografskom području onda to znači da bi Evropa sačinjavala muftiluk. No, on smatra da je teško zamisliti ideju o jednom islamskom vjerskom autoritetu koji će bit autoritativno na raspolaganju svim muslimanima Evrope i muslimanima dijasporcima koji se nalaze na tlu Evrope. Prema mišljenju dr. Neimarlije, evropski muftija bi u političkom kontekstu morao biti službenik ili Evropske unije ili Vijeća Evrope, međutim u institucionalnoj Evropi nema vjerskih zastupnika. Ukoliko se Evropa pak pogleda kao prostor istovremene društvene i sistemske pravne integracije, onda profesor Neimarlija upozorava da je diskusija o evropskom muftiji deplasirana i potencijalno štetna, jer ne postoji utemeljenje u institucijama i svijesti ljudi i lišava evropsku egzistenciju muslimana mnogostrukih evropskih prava i vrijednosti, svodeći je na vjersku dimenziju.
Dr. Dževad Hodžić je ponudio dvije islamske prespektive o ovoj temi, od kojih se prva zalaže za univerzalnu duhovnu perspektivu, tj. islam u njegovom duhovnom aspektu koji omogućuje i zahtjeva da se muslimani organiziraju koliko je moguće više na tom prostoru, neovisno o zemljama svog etničkog porijekla, a druga treba voditi računa o dijasporalnoj perspektivi, odnosno etničkom porijeklu i različitim kulturnim obojenostima muslimana. Kada se govori o jedinstvenom islamskom autoritetu treba da se govori o jednom univerzalnom islamu, koji nije islam zemalja porijekla, već evropski islam koji ima utemeljenje u Evropi i koji je utemeljen u Evropi, kazao je dr. Hodžić.
Dr. Enes Ljevaković je istakao da muslimanima u prošlosti nije uspjela inicijativa o uspostavljanju jedinstvenog vjerskog autoriteta i da je to pitanje danas kompleksnije, te zbog toga još više nemoguće. On smatra da zbog velike različitosti muslimana na Zapadu, ujedinjavanje muslimana bez upliva snažnih država ne bi bilo moguće, a mogućnosti da će te zemlje učestvovati u ujedinjavanju muslimana su male zbog toga što Evropska unija vjerska pitanja prepušta zemljama članicama. Realizacija jedinstvenog islamskog autoriteta u Evropi, po njegovom mišljenju, nije moguće u ovom vremenu, u ovim okolnostima i sa ovom pameću muslimana. On smatra da je za Bošnjake i za Islamsku zajednicu Bošnjaka u dijaspori sasvim dovoljan autoritet jednog reisu-l-uleme.
Dr. Ahmet Alibašić je u svome obraćanju predstavio iskustva drugih vjerskih zajednica u Evropi kada je u pitanju formiranje evropskih institucija, naglašavajući da nijedna od takvih institucija ne predstavlja vjerski autoritet. On je predložio da ujedinjavanje zajednice muslimana započne regionalno, na Balkanu, gdje će Bošnjaci preuzeti vodeću ulogu. Po njemu postojanje određenih nacionalnih institucija muslimana jeste preduvjet za uspostavu evropskih institucija muslimana. Uspostava jednog jedinstvenog vjerskog autoriteta po Alibašiću bi trebala doći tek nakon institucionalizacije islama, a organiziranje muslimana ne mora da obuhvata sve islamske zajednice. Dr. Alibašić smatra da je za uspostavu evropskih asocijacija potrebna samo jaka volja, te da će se njome i stvari koje se čine nemogućim ostvariti.
Dr. Amir Karić ukazao je na različitost muslimana u jezičkom, etničkom, ideološkom i mezhebskom smislu, izražavajući uvjerenje da prije nego što se krene u organiziranje muslimana u jedinstvenu islamsku organizaciju ili jedinstveni islamski autoritet u Evropi, treba se odrediti na šta se Evropa odnosi, da li na Zapadnu ili Centralnu Evropu ili na EU. Dr. Amir Karić ukazao je da se čini da je priča o evropskom muftiji utopistična zato što su različite islamske zajednice razjedinjene i podijeljene. On smatra da Islamska zajednica u BiH treba ojačati zajednice u dijaspori i uskladiti njihov rad, te da se treba podstaknuti komunikacija sa islamskim zajednicama Balkana kroz saradnju u određenim oblastima. Po njemu, reisu-l-ulema Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini bi trebao imati legitimitet simboličkog vođe jedne jedinstvene islamske organizacije muslimana u Evropi i podržao je uspostavu ureda Islamske zajednice u BiH pri Evropskoj komisiji.
Ljubljanski muftija dr. Nedžad Grabus kazao je da je razgovor o jedinstvenom evropskom autoritetu muslimana od velike važnosti za muslimane koji žive unutar zemalja Zapadne Evrope. Dr. Grabus je napomenuo da se na muslimansko pitanje u Evropi značajno utiče kroz diplomatske kontakte i programe, ali da još nema utjecajnog tijela u EU koje bi predstavljalo i raspravljalo o pitanju muslimana u Evropi. Važnim smatra ulogu nevladinog sektora u zemljama Zapadne Evrope i smatra bitnim dijalog koji se vodi između islamskih organizacija i najjačih evropskih država. Dr. Grabus ne smatra da su muslimani u Evropi razjedinjeni, tvrdeći da je suradnja među muslimanima Evrope jako uspješna tamo gdje je riječ o autohtonim organizacijama koje nisu kontrolirane od centara izvan Evrope. Jedan od prijedloga dr. Grabusa jeste da se napravi pregled svih aktivnosti islamskih konferencija kako bi se imale u vidu ideje i zaključci tih konferencija u daljem djelovanju ka jedinstvenom islamskom autoritetu. On smatra da potez evropskih država u osnivanju islamskih fakulteta ima za cilj da se ovlada tumačenjem islama i da se angažira domaća snaga na tom polju. Međutim, ističe da takve aktivnosti od strane vlada evropskih zemalja imaju direktan utjecaj na islamske zajednice i da je potrebno da se muslimani uključe u ta dešavanja. Islamska zajednica treba imati utjecaj u vođenju islamskih organizacija, ne samo na nivou medžlisa i džemata, nego na jednom većem nivou gdje će se uključiti u rasprave o ključnim pitanjima oko evropskog ustava, vrijednosti na kojima počiva Evropa te ulozi vjere i vjerskih zajednica. Dr. Grabus se slaže sa idejom da se osnuje ured Islamske zajednice u BiH u Briselu, zatim da se uspostave snažne islamske organizacije i da jedinstveni islamski autoritet nije nemoguć poduhvat, no treba se odmah uključiti u aktuelne procese, kako ne bi bili isključeni.
Muftija Muamer Zukorlić je ustvrdio da je ideja jedinstvenog islamskog autoriteta u Evropi šerijatski utemeljena te da postoji vjerska obaveze ujedinjavanja u svakom smislu. On smatra da nije korektno opstruirati ideju jedinstvenog islamskog autoriteta na temelju toga da je ona nemoguća za ostvariti. Muftija Zukorlić je kazao da je Islamska zajednica dugo bila objekat a ne subjekat dešavanja, čak i kada se radilo o najvažnijim odlukama za egzistenciju Islamske zajednice. Muftija je naglasio da ne postoji dilema oko toga da muslimani u Evropi imaju potrebu za jedinstvenim islamskim autoritetom, ali da u istoj mjeri postoji potreba vlada evropskih zemalja za sagovornikom, smatrajući da Bošnjaci i Albanci, kao autohtoni evropski muslimani, trebaju voditi ideju jedinstvenog islamskog autoriteta. Prema muftiji Zukorliću, duhovni centar jedinstvenog evropskog autoriteta treba biti Sarajevo, a administrativni može biti i u Briselu.
Muftija Pašo Fetić je podijelio zabrinutost oko razjedinjenosti islamskih zajednica generalno i konkretnih dilema Bošnjaka u Njemačkoj. Založio se za poboljšanje rada islamskih zajednica u dijaspori i da dva mešihata koji su u sklopu Evropske unije iskoriste svoje kapacitete u vođenju dijaloga i predstavljanju muslimana u evropskim forumima.
Senaid ef. Kobilica je prenio iskustva vezana za organizaciju islamskih zajednica u Norveškoj, smatrajući mogućim i važnim ostvarivanje projekta jedinstvenog islamskog autoriteta.
Dr. Zuhdija Adilović smatra da islamske zajednice u zemljama zapadne Evrope rado prihvataju Bošnjake i da je to prilika za vođstvo muslimana u funkciji jedinstvenog islamskog autoriteta. On tvrdi da ured u Briselu treba da predstavlja sve Bošnjake i da se realizacija ovog projekta treba brzo desiti.
Ibrahim ef. Husanović tvrdi da su muslimani u Evropi u fazi velike tranzicije te da to zahtjeva novi identitet i vođu sa kojim će se oni identificirati. Ulogu evropskog muftije Husanović prvenstveno vidi u borbi za zaštitu interesa muslimana u Evropi.
Mirsad ef. Kalajdžić je stava da se o jedinstvenom islamskom autoritetu u Evropi može samo govoriti nakon jačanja islamske zajednice u dijaspori kroz ustavnu strukturu Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini, krovnih institucija i autoriteta.
Edin Atlagić, predsjednik Mešihata Islamske zajednice u Njemačkoj, kazao je da postoji potreba reprezentacije muslimana u Evropi za same muslimane ali i kao sugovornike zapadno-evropskih zemalja. Atlagić smatra da funkciju evropskog muftije treba obavljati reisu-l-ulema.
Nermin ef. Čanić je naglasio da treba postati autoritativan unutar Islamske zajednice Bošnjaka da bi se postalo autoritativan u Evropi.
Mevlud ef. Dudić iznio je uvjerenje da Bošnjaci i Albanci trebaju voditi muslimane u Evropi, naglasivši da se unutar novog Ustava Islamske zajednice u BiH ostavi priključak za evropskog muftiju.