Piše: Jusuf Džafić…
Lista bošnjačkih porodica jugoslovenskog prostora spomenutih u Sejahtnami (n-z)
– Naimović (Naimzade). Bosanska porodica. Izvjesni Naimović je bio imam u Velikoj kod Požege u Hrvatskoj. Evlija mu je poklonio jedan saruk. Danas prezimena Naimović nema više u Bosni. (231)
– Nakić (Nakoglu)*. Evlija ga spominje u vezi jednog vojnog pohoda na Split 1660. godine. Možda je identičan sa Nakić buljubašom iz naših narodnih pjesama. Nakići su starinom iz okoline Travnika i Fojnice. Danas prezime Nakić imamo kod Bošnjaka, Srba i Hrvata. Bošnjačke Nakiće imamo u Sarajevu, Tešnju, Lukavcu, Gračanici i dr. Hrvatske Nakiće nalazimo u Drnišu kod Knina, Benkovcu kod Zadra, Šibeniku, Širokom Brijegu, Zagrebu, Zadru i dr. Srpske Nakiće imamo u Beogradu, Doboju i dr. Pretpostavljamo da među današnjim Nakićima ima onih koji su u krvnom srodstvu sa Nakićima iz Evlijinog doba.
Danas postoje katolička mjesta Nakići kod Šibenika i Nakići kod Širokog Brijega. Nekada je bila uzgor Nakića kula u tvrđavi Novom kod Vršana kraj Bijeljine. Pripadala je Nakić Huseinu koji se tu doselio po Bečkom ratu iz Udbine. Porodica Nakić se kasnije odselila u Teočak. Njihovi potomci postali su Nakičevići. Nakičevići i danas žive u Teočaku. Po svoj prilici Nakić Husein, a samim tim i Nakičevići, su u srodstvu sa Evlijinim Nakićem. (144)
– Namidić (Namidi-zade). Evlija spominje izvjesnog Namidića kao vakif jedne džamije u Užicu. To je sve što znamo o ovoj porodici. Danas ne postoji prezime Namidić. (382)
– Ramazanagić (Ramazanagazade). Beogradska porodica. Evlija spominje Mehmed-agu Ramazanagića među beogradskim uglednicima. Najvjerovatnije je rodonačelnik porodice Ramazan-aga, koga Evlija spominje kao vlasnika jednog saraja u Beogradu u Bajram-begovoj mahali. Danas ne postoji prezime Ramazanagić. (85, 89, 91)
– Ramović (Ramazade). Novska porodica. Evlija spominje Hadži Sulejman-agu Ramovića, i ističe njegovu kuću u Herceg-Novom. Izgleda da je bio veliki vakif Novog. Zbog zatiranja osmanske historije Novog ne znamo tačan obim njegovog vakufa. Zahvaljujući Evliji, saznajemo da je podigao tekiju, te džamiju između 1623. i 1639. godine. Prezime Ramović danas većinom nalazimo među Bošnjacima, ali ga ima i među Srbima i Hrvatima. Danas prezime Ramović postoji u Sarajevu, Goraždu, Brčkom, Tuzli, Mostaru, Pljevljima, Bijelom Polju, Novom Pazaru, Tutinu, Rožaju i dr. Tutinski i rožajski Ramovići vuku porijeklo od albanskog roda Hoti. Moguće da mostarski Ramovići vuku porijeklo od novskih Ramovića. (433)
– Olovčić (Kuršumdži). Olovska porodica. Evlija spominje Mustafa-pašu Olovčića. Bio je tri puta bosanski namjesnik (1608-1609, 1610-1612, 1618-1619). Osnovao je Banjsku kod Zvečana u kojoj je podigao džamiju. Danas prezime Olovčić imamo isključivo među Bošnjacima. Olovčiće susrećemo u Kladnju, Stuparima kod Kladnja, Zenici, Sarajevu, Švedskoj, Njemačkoj. Da li je ko od današnjih Olovčića u srodstvu sa Mustafa-pašom teško je utvrditi. (266)
– Sokolović (Sokollu). Stara bosanska porodica iz Sokolovića kod Rudog. Najslavnija porodica osmanodobne Bosne. Islam primaju krajem XV stoljeća. Tada je dječak Husrev, budući Deli Husrev-paša Sokolović otišao u adžemi oglane, i on je prvi među Sokolovićima koji je otišao u Istanbul. Uglavnom, krajem XV stoljeća na islam su prešla i braća Sokolović, od kojih vuče porijeklo i većina kasnije poznatih Sokolovića: Džemaluddin Sinan-beg (prije Dimitrije), Rustem-beg i Ahmed-beg, a možda i 1-2 neimenovane braće. Sinan-beg je imao sina Kodža Tavil Mehmed-pašu (1506-1579), najglasovitijeg velikog vezira u osmanskoj povijesti , te još dva sina koja su mlada preminula, nedugo nakon što su dospjeli na osmanski dvor. Sinan-beg se spominje i kao mutevelija jednog od Mehmed-pašinih vakufa u Bosni. Rustem-beg je imao sinove: Derviš Mehmed-pašu Bošnjaka (?-1606), velikog vezira (1606), Ali-bega (?-1581), dugogodišnjeg kliškog sandžakbega (1574-1581) i Gazi Ferhad-pašu, zadnjeg bosanskog sandžakbega (1574-1580) i prvog bosanskog beglerbega (1580-1588). Ahmed-beg je imao četiri sina: Lala Mehmed-pašu (?-1606) velikog vezira (1604-1606), Lala Kara Mustafu-pašu (?-1580), velikog vezira (1580) i osvajača Kipra, Deli Husrev-pašu (?-1544), drugog vezira i prvog Sokolovića u osmanskoj službi, te Mahmud-pašu ?-1582), rumelijskog beglerbega (1578-1579). Što se tiče Murat-paše (?-1569), kapudan-paše i jemenskog beglerbega, Maktul Mustafe-paše, bosanskog valije (1564-1566) i dugogodišnje budimskog vezira (1566-1578), i Kara Šahin Mustafe-paše Bošnjaka (?-1566), namjesnika u Egiptu, Jemenu i rodonačelnika Rizvanovića, sandžakbegova Gaze, zna se da su Sokolovići i u rodu sa spomenutom braćom Sokolović, ali se ne zna tačno kakvom. Za Maktul Mustafa-pašu se nagađa da je amidžić Kodža Tavil Mehmed-paše. Bilo kako bilo, pretpostavlja se da se ova trojica sastaju sa braćom Sokolović u trećem uzlaznom koljenu.
U nastavku osvrnut ćemo se na potomke gorespomenutih Sokolovića. Poznata su nam četverica Kodža Tavil Mehmed-pašinih sinova: Kurd Kasim-paša (?-1570), hercegovački sandžakbeg (1569-1570); Hasan-paša(?-1604), vezir, sandžakbeg bosanski (1561-1562) i beglerbeg Anadolije, Temišvara i Budima; Ibrahim-han (?-1623), vezir i namjesnik Bosne (1609-1610, 1619-16209) i Ahmed-beg, zaim u Bosni. Hasan-pašin sin Mustafa bio je zaim. Mehmed-beg (?-1666), sin Ibrahim-hana, bio je defter emin. Umro je od kuge. Ali-beg (?-1715), sin Mehmed-bega, bio je vojni oficir. Preminuo je od tifusa. Bakir Smail-beg (?-1751), sin Ali-bega, a praunuk Ibrahim-hana, bio je upravitelj Ibrahim-hanova vakufa. Bio je na glasu kao pjesnik i kaligraf. Njegov sin je Ahmed-beg (?-1782), Ibrahim-hanov čukununuk. Za sljedeća tri potomka Ibrahim-hana zna se da su ukopani kod turbeta Mehmed-paše Sokolovića: Halil-beg (?-1807), upravitelj Ibrahim-hanova vakufa, Mehmed-beg (?-1809) i Ahmed Rifat-beg (1860). Safvet-beg Bašagić je spomenuo u svojoj knjizi o znamenitim Bošnjacima Osmanskog carstva da potomci Ibrahim-hana još uvijek žive u Istanbulu, te da mu je poznat Hikmet-beg, koji je bio činovnik na Porti, a za kojim je bila udata jedana Safvet-begova rodica. Potomci ovog ogranka Sokolovića i danas žive u Istanbulu. Evlija spominje izvjesnog Ibrahimhanović-bega, sina ili unuka Ibrahim-hana, kao tadašnjeg nadzornika Kodža Tavil Mehmed-pašinih vakufa u Vel. Bečkereku.
Ferhadpašići, potomci Gazi Ferhad-paše Sokolovića, bili su nosioci banjalučkog javnog života od sredine XVI do XVII stoljeća. (Za detaljnije o Ferhadpašićima vidi pod natuknicom Ferhadpašić u ovom poglavlju o bošnjačkim porodicama jugoslovenskog prostora spomenutim u Sejahtnami)
Lala-Kara Mustafa-paša je imao, između ostalog, sinove Mehmed-bega i Merdem-bega. Merdem-beg je bio nadzornik očevih vakufa u Damasku. Od Merdem-bega potiče poznata sirijska begovska porodica Merdem-beg (Merdem-bey) koja se održala do današnjih dana. Danas su raseljeni širom svijeta. Žive u Siriji, Jordanu, Velikoj Britaniji, SAD-u, Francuskoj, Egiptu. Treba posebno istaći Halil Merdem-bega (Khalil Mardam Bek/Bey) (1895-1959), sirijskog pjesnika, predsjednika Sirijskog književnog društva i autora teksta sirijske nacionalne himne.
Kara Šahin Mustafa-paša je imao dva sina: Behram-pašu, namjesnika Dijarbekira (1564-1567), Damaska (1581-1582) i Jemena, koji je pokorio dosta problematičnih jemenskih plemena, osvojio dosta jemenskih gradova i u njima sagradio džamije, medrese i druge vakufe, te Rizvan-pašu, namjesnika Jemena (1565-1567) i višekratnog sandžakbega Gaze. Kara Šahin Mustafa-paša i njegov sin Rizvan-paša su rodonačelnici Rizvanovića, dinastije koja je oko 150 godina upravljala Gazom i južno Palestinom (1524-kasne 1670-te). Nakon Kara Šahin Mustafa-paše, te Rizvan-paše, na položaj sandžakbega Gaze dolazi Ahmed-paša, koji je bio sandžakbeg Gaze više od 20 godina (1585-1607). Jedno vrijeme je bio i sandžakbeg Jerusalima i Nabulusa. Ahmed-pašu je naslijedio njegov sin Hasan Arap-paša (1607-1660). Hasan-paša je jedno vrijeme bio i beglerbeg Tripolija. Imao je 85 djece. Poslije Hasan-pašine smrti, sandžaci Gaza, Nabulus i Jerusalim su dospjeli u ruke njegovog sina Husejn-paše (1660-1663), koji je još za života svoga oca obnašao položaj sandžakega Nabulusa i Jerusalima. Uskoro je svom sinu Ibrahim-paši predao upravu nad Jerusalimom, a onda i nad Gazom, a u svojim rukama zadržao samo sandžak Nabulus. No, sin mu umire (1661), tako da ponovo preuzima kontrolu nad sva tri sandžaka. Husejn-pašu je naslijedio njegov brat Musa-paša (1663-kasne 1670-te). Porta je smijenila Musa-pašu u kasnim 1670-tim, te time srušila dinastiju Rizvanovića, koja je ubrzo pala u zaborav.
Pretpostavlja se da je veliki vezir Gazi Ekrem Husrev-paša Sokolović Bošnjak (1628-1631) unuk Deli Husrev-paše.
Istaknute ličnosti iz porodice Sokolović za su i: Ali-beg (Kara) (?-1595), glasoviti serhatski beg; Mehmed-beg, vođa rogatičke vojske u Prvom srpskom ustanku 1807. godine; Derviš-beg, sin Abdulkadir-bega, spominje se među sarajevskim prvacima 1808. godine; i dr. U novijoj historiji istakao se i Osman Asaf Sookolović (1882-1972), član sarajevske porodice Sokolović i jedan od naših najvećih osmanista. Od živih Sokolovića najpoznatiji je svakako Sarajlija Zijah Sokolović (1950- ), naš poznati glumac i režiser.
Sokolovići su se preko bračnih veza orodili i sa porodicom Ali Osman, vladarskom kućom Osmanskog carstva, ali i sa uglednim bosanskim porodicama, kao što su Memibegovići, Boljanići, Alajbegovići i dr. Pretpostavlja se da od Sokolovića iz Sokolovića kod Rudog potiču Sokolovići iz Sokolovića kod Rogatice, a od ovih čuvena glasinačka porodica Šahinpašić iz koje potiče Hasan-paša Šahin, bosanski valija (1639-1640), opjevan i u narodnim pjesmama. (79, 87, 88, 90, 139, 119, 210, 212-215 (passim), 221, 226, 257-258, 260-261, 344, 349, 391, 532-534)
– Sultanović (Sultanzade). Kliška porodica. Bili su ugledna (ajanska) porodica u Klisu do njegovog pada 1648. godine. Imali su i svoje posjede i kulu u jednom selu kod Sinja, tada zvanom Sultanovića Čifluk, a danas poznatom samo kao Čitluk (iskvareno od Čifluk). Čifluk je porušen na početku Kandijskog rata, tako da kada je Evlija 1660. godine prošao tuda, zatekao je samo ruševine. Kasnije je obnovljen, ali je pao u mletačke ruke 1686. godine kada i Sinj. Dodijeljen je franjevcima na upravu 1691. godine. Mustafa-paša Daltaban, tadašnji bosanski namjesnik, uspio je oktobra 1698. godine nakratko uzeti Sultanovića Čifluk iz ruku franjevaca, ali se morao ubrzo povući.
Prema Hazimu Šabanoviću, Sultanovići su najvjerovatnije potomci Mustafa-paše Sultanovića (Pijalepašića), dugogodišnjeg kliškog sandžakbega (1584-1596), za koga se greškom smatra da je učestvovao i poginuo u bici pod Siskom 1593. godine. Mustafa-paša Sultanović je sin sultanije Dževhere, kćerke Selima II i sestre Murata III , i Pijale Mehmed-paše, Bošnjaka i višegodišnjeg kapudan-paše (1553-1567).
Dakle, kliški Sultanovići vode indirektno porijeklo od Osmanlija. Danas postoji prezime Sultanović u selu Sultanovići kod Zvornika i u selu Sultanovići kod Bugojna. Postoji mogućnost da su bugojanski Sultanovići potomci kliških. Danas bugojanski Sultanovići žive osim u Sultanovićima, i u Donjem Vakufu, Gornjem Vakufu, Bugojnu, Sarajevu i dr. Zanimljivo je spomenuti da je u starom mezarju na Kovačinam u Sarajevu ukopan
izvjesni Mehmed-beg Sultanović, sin Mehmed-bega, preminuo 1283. godine po Hidžri (1866/67). Nije nam poznato da li su spomenuti beg i njegov otac srodstvu sa Mustafa-pašom Sultanovićem. (152, 177)
– Šestokrilović (Šestokrillu). Stara plemićka porodica. Najvjerovatnije su porijeklom iz Perasta. Miloš Šestkokrilović se spominje kao vođa 150 Peraštana u borbi na strani Kotorana, Ulcinjana i Dubrovčana protiv bana bosanskog Borića (1154-1167). U doba kralja Tvrtka bosanskog (1377-1391) dio Šestokrilovića se naselio u Herceg Novi. Najvjetovatnije je dolaskom Osmanlija hercegnovski ogranak primio islam, dok je ostatak ostao u katoličkoj vjeri. Evlija spominje džamiju Mehmed-bega Šestokrilovića u Ulogu kod Nevesinja. Povijest bilježi i Šestokriloviće u Pritoci kod Bihaća. U Perastu je do danas opstala palata Šestokrilovića iz 1691. godine. Inače, porodica Šestokrilović je opjevana u narodnim pjesmama. (409)
– Šitić (Šitzade). Beogradska porodica. Rijetko prezime. Moguće da je Šit-efendija, imam džamije Mehmed-paše Jahjapašića u Evlijino doba, rodonačelnik obitelji. Danas ovo prezime postoji među katolicima u Splitu (postojbina Šitića u Hrvatskoj) i Zagrebu. (89)
– Vaizović (Vaizzade). Jajačka porodica. Evlija govori o Hurem Čelebiji Vaizoviću. Njegov kabur se nalazio u Jajcu. Evlija naglašava da je Vaizović tek bio preselio kada je on posjetio Jajce 1660. godine. Prezime Vaizović danas imamo u Sanskom Mostu, Bihaću, Maglaju, Doboju, Sloveniji, Njemačkoj. Vaizovići su nekad živjeli i u Rogatici. Tako je Suljaga Vaizović bio ugledni političar i član Bosanskog sabora (1910-1915). Teško da je iko od današnjih Vaizovića u srodstvu sa Evlijinim Vaizovićem. (208)
– Zulfikarić (Zulfikarzade). Novopazarska porodica. Evlija spominje Mahmud-agu Zulfikarića. Po njemu je nazvana jedna novopazarska mahala. Imao je i značajan saraj u istom gradu. Danas ovo prezime imamo samo kod Bošnjaka i to u Beogradu, Strumici u Makedoniji, (263, 264)
Ovim smo završili smo kratak prikaz 50 bošnjačkih porodica jugoslovenskih prostora koje Evlija na direktan ili indirektan način spominje u svojoj Sejahatnami.
LITERATURA:
Ovo je spisak opće literature. Ostala literatura spomenuta u tekstu.
1. Evlija Čelebija, Putopis, Svjetlost, Sarajevo, 1967.
2. Evliya Çelebi Seyahatnamesi, Ikdam, Istanbul, 1896-1900, sv. 1-6, Türk tarih encümeni kurumu, Istanbul, 1928, sv. 7-8, Ma'arif Vekaleti, Istanbul, 1935, sv. 9, 1938, sv. 10.
3. John Freely, A History of Ottoman Arhitecture, Witt Press, Boston, 2011.
4. Joseph von Hammer, Narrative of Travels in Europe, Asia and Africa in The seventeenth Century by Evliya Efendi, Oriental Translation Fund for Great Britain and Ireland, London, sv. 1 u dva dijela 1834, 1848, sv. 2, 1850.
5. Marta Andrić, Simpozij o Evliji Čelebiji, Scrinia slavonica, 12/2012, str. 377-380.
6. Robert Dankoff, Ottoman Mentality. The World of Evliya Çelebi, Brill, Leiden-Boston, 2006.
7. Robert Dankoff-Klaus Kreiser, Materialien zu Evliya Çelebi II (uključuje: A Guide to the Seyahat-name of Evliya Çelebi and Bibliographie raisonnée, Brill, Leiden, 1992.
8. Robert Dankoff-Semih Tezcan, An Evliya Çelebi Bibliography, www.bilkent.edu.tr/~ tebsite/evliya.pdf, 16.11.2013, 20:45.