Danas se obilježava 19. godišnjica od genocida u Srebrenici, najmračnijeg i najužasnijeg događaja u savremenoj evropskoj historiji. Vojska Republike Srpske, uz podršku snaga iz Republike Srbije, filmska traka je ovjekovječila brutalna ubistva “Škorpiona” pod kontrolom Ministarstva unutrašnjih poslova Srbije, 11. jula 1995. okupirala je tada zaštićenu zonu UN-a, a u danima nakon toga ubijeno je više od osam hiljada srebreničkih muškaraca, žena i djece.
U Memorijalnom centru u Potočarima će danas biti ukopano 175 identificiranih žrtava, a do sada je ukopano 6.066 žrtava srebreničkog genocida.
Genocid u Srebrenici podrazumijeva masovna, planska ubistva velikog broja bošnjačkih muškaraca i dječaka između 12 i 77 godina. Ratko Mladić i drugi srpski oficiri su u međuvremenu optuženi za ratne zločine uključujući i genocid pred Međunarodnim krivičnim sudom za bivšu Jugoslaviju (MKSJ). MKSJ je između ostalog donio pravosnažnu presudu u kojoj masakr u Srebrenici kvalificira kao čin genocida.
Dana 6. jula 1995. godine počela je srpska ofanziva na zaštićenu zonu UN-a, Srebrenicu. U jeku jakih artiljerijskih napada u Srebrenici svakodnevno su ginuli civili. Udružene srpske jedinice iz Srbije i s područja Bosne i Hercegovine, pod komandom generala Ratka Mladića uz direktnu podršku vojno-političkog rukovodstva Savezne Republike Jugoslavije, 11. jula 1995. godine, u prisustvu holandskih jedinica u sastavu UNPROFOR-a zauzimaju Srebrenicu.
Oko 50.000 ljudi se nalazilo u Srebrenici zaštićenoj zoni UN-a, a žene, djeca i starci odlaze u Potočare. Lokalno stanovništvo nije imalo mogućnost da pruži odbranu, jer je svo naoružanje, oduzeto 1993. godine, bilo uskladišteno kod UN snaga.
Na preliminarnom spisku ubijenih Srebreničana trenutno se nalazi 8.372 imena, a 12.000 ljudi se vodi kao nestalo. Prema podacima Udruženja “Majke enklava Srebrenica i Žepa” na području Srebrenice je tokom agresije na BiH, a najviše polovinom jula ‘95. godine, ubijen 10.701 nedužni čovjek, uglavnom Bošnjak, računajući žene, djecu, muškarce, bolesne, zarobljenike. Najmlađa žrtva genocida bila je tek rođena beba, umrla je u krugu UNPROFORA-a iako još nije bila dobila ni ime. Ukopana je prošle godine pored oca Hajrudina, dede i dvojice amidža. Majka joj je dala ime Fatima.
Najveći broj civila u Srebrenici ubijen je nakon što su pomoć zatražili u bazi UN-a, koju je kontrolirao holandski bataljon UNPROFOR-a. Upravo je ovaj bataljon suodgovoran za smrt više hiljada Bošnjaka, o čemu postoji i presuda Okružnog suda u Hagu.
U genocidu je, prema podacima Udruženja “Majke enklava Srebrenica i Žepa”, učestovalo oko 22.000 srpskih vojnika. Za zločine su do sada osuđena 22 zločinca, a na spiskovima odgovornih nalazi se 810 imena. Nažalost, mnogi od njih još uvijek slobodno hodaju gradovima BiH, a neki od njih rade i na važnim državnim funkcijama naše zemlje.
Najmlađa žrtva koja će ove godine biti ukopana je Senad Beganović, koji je u vrijeme kada je ubijen imao 14 godina. Ove godine će biti ukopano 15 maloljetnika. Najstarija žrtva koja će biti ukopana danas je Hurem Begović, koji je imao 79 godina kada je ubijen. U mezarju će danas biti ukopano 13 žrtava koje su u vrijeme ubistava imale više od 60 godina.
13 kolektivnih dženaza
U mezarju Memorijalnog centra Srebrenica – Potočari je od 2003. godine obavljeno 13 kolektivnih dženaza i ukopano 6.066 žrtava genocida u Srebrenici 1995. godine. Žrtve Srebrenice pronađene su na više od 150 različitih lokaliteta na području Podrinja, od toga u 74 masovne grobnice, uglavnom sekundarnog karaktera.
Lokacija za mezarje i spomen-obilježje žrtvama genocida u Srebrenici određena je odlukom visokog predstavnika u BiH Wolfganga Petritcha 2000. godine, a nešto kasnije formirana je i Fondacija Srebrenica – Potočari.
Ukop žrtava u mezarju u Potočarima prvi put je obavljen 2003. godine, kada je 31. marta u mezare spušteno 600 tabuta. U okviru obilježavanja 8. godišnjice genocida nad Bošnjacima “zaštićene zone UN-a” Srebrenica, 11. jula te godine ukopane su još 282 identificirane žrtve genocida, da bi 20. septembra iste godine smiraj našlo još 107 Srebreničana. Tako je 2003. godine ukupno ukopano 989 Srebreničana, što je ujedno najveći broj do sada onih koji su ukopani u mezarju u Potočarima u jednoj godini.
Odlukom visokog predstavnika Paddya Ashdowna 2003. utvrđeno je da bivša Fabrika akumulatora, u kojoj je bio smješten holandski bataljon UN-a zadužen za sigurnost “zaštićene zone UN” Srebrenica, pripadne Memorijalnom centru. Memorijalni centar Srebrenica – Potočari otvorio je bivši predsjednik Sjedinjenih Američkih Država Bill Clinton, u septembru 2003.
Od 2004. godine ukop identificiranih žrtava srebreničkog genocida vrši se isključivo 11. jula, na dan obilježavanja godišnjice genocida nad Bošnjacima “sigurne zone UN-a” Srebrenica.
Tako je 2004. ukopano 338 žrtava, 2005. godine – 609, 2006. godine – 505, 2007. godine – 465…
Odlukom visokog predstavnika u BiH Christiana Schwarz-Schillinga 2007. proglašen je Zakon o memorijalnom centru Srebrenica – Potočari, spomen-obilježje i mezarje za žrtve genocida iz 1995. Memorijalni centar sastoji se iz sakralnog i memorijalno-komercijalnog dijela. Najupečatljiviji dio je musala, objekt za molitvu na otvorenom za pripadnike islamske vjeroispovijesti, a okružuje je bijela kamena platforma koja predstavlja Zid sjećanja na kojem su ispisana imena 8.732 žrtve genocida iz jula 1995. godine.
Na 13. godišnjicu genocida nad Bošnjacima “sigurne zone UN-a” Srebrenica, 2008. godine, ukopano je 307, 2009. godine – 534, 2010. godine – 775, 2011. godine – 613, 2012. godine – 520, a 2013. godine – 409 identificiranih žrtava genocida.
Prošle godine, 11. jula 2013, ukopana je do sada najmlađa žrtva srebreničkog genocida, kćerka Have Muhić koja je jula 1995. rođena u tadašnjoj bazi UNPROFOR-a. Ukopana je tačno u godini kada je trebala postati punoljetna i navršiti 18. godina.
U okviru 15. godišnjice genocida nad Bošnjacima “sigurne zone UN-a” Srebrenica, 11. jula 2010. godine ukopan je i jedan katolik – Rudolf Hren, koji je stradao u srebreničkom genocidu.
Brojni inostrani zvaničnici u Potočarima
Brojni državni zvaničnici iz cijelog svijeta dolazili su prethodnih godina u Potočare kako bi odali počast žrtvama genocida.
Najviše ih je bilo 2010. godine, na 15. godišnjicu srebreničkog genocida. Te godine, komemoraciji i dženazi, uz ostale, prisustvovao je i premijer Turske Recep Tayyip Erdogan, predsjednici Hrvatske Ivo Josipović, Makedonije Đorđe Ivanov, Crne Gore Filip Vujanović i tadašnji predsjednici Srbije Boris Tadić i Slovenije Danilo Turk. Među visokim zvanicama bili su i tadašnja premijerka Hrvatske Jadranka Kosor, šef diplomatije Francuske Bernard Kušner i tadašnji šef srbijanske diplomatije Vuk Jeremić.
Cipele za spomenik “Stub srama”
Upravo 2010., kada se obilježavala 15. godišnjica genocida nad Bošnjacima “sigurne zone UN-a” Srebrenica, ispred Brandenburške kapije u Berlinu članovi Centra za političku ljepotu i Društva za ugrožene narode Internacional počeli su gomilati 16.744 cipele koje simboliziraju 8.372 žrtve genocida u Srebrebnici. Cipele su prikupile sekcije Društva za ugrožene narode u BiH, Austriji i Njemačkoj.
Tada je najavljeno da će od prikupljenih cipela u Potočarima biti podignut spomenik “Stub srama”, u obliku slova U i N.
Osim na 15. godišnjicu genocida, obilježavanju godišnjica genocida i u godinama prije i poslije 2010. prisustvovao je veliki broj zvaničnika iz BiH i inostranstva. Između ostalih, u Potočarima su na dan ukopa žrtava genocida bili: Bulent Arinc i Bekir Bozdag, zamjenici premijera Turske, aktuelni predsjednik Turske Abdullah Gul u svojstvu tadašnjeg ministra vanjskih poslova Turske, Omer Celik, ministar za kulturu i turizam u Vladi Turske, Nils Muižnieks, komesar za ljudska prava Vijeća Evrope, američki kongresmen Russ Carnahan, glavni rabin sinagoge u New Yorku Arthur Schneie, Tadeus Mazovjecki…
Presuda Međunarodnog suda pravde potvrdila genocid
Presudom Međunarodnog suda pravde po tužbi Bosne i Hercegovine protiv tadašnje SR Jugoslavije, čiji je sukcesor Srbija, iz 2007. godine, utvrđeno je da je na teritoriji Srebrenice 1995. godine počinjen zločin genocida.
Bosna i Hercegovina je ovu tužbu podnijela u jeku agresije, 1993. godine, tražeći uz ostalo da se donese presuda kojom bi se tadašnja SR Jugoslavija proglasila krivom za genocide na cijelom teritoriju BiH. Međutim, presudom Međunarodnog suda pravde utvrđeno je da je tadašnja Vojska Republike Srpske počinila genocide nad Bošnjacima Srebrenice. Sud je prvi put u svojoj historiji odlučivao u sporu na osnovu odredaba Međunarodne konvencije o sprečavanju i kažnjavanju zločina genocida (iz 1948.) u sporu između dvije države.
Naime, početkom agresije i rata u Bosni i Hercegovini, 1992. godine, jedinice tadašnje JNA zajedno s vojnim jedinicama iz tadašnje Jugoslavije, uz pomoć domaćih prosrpskih jedinica koje su činile pristaše tadašnje Srpske demokratske stranke, zauzele su Srebrenicu.
U to vrijeme iz grada je protjerano oko 20 hiljada stanovnika – muslimana. Nedugo zatim, probosanske snage koje su se u međuvremenu organizirale u pokret otpora, oslobodile su grad. Tokom naredne 1993. godine veći broj stanovništva protjeranog sa šireg područja Zvornika i Srebrenice našao je utočište u Srebrenici. No, sve vrijeme bili su izloženi ubijanju iz svih raspoloživih naoružanja i izgladnjivanju. Tako je bilo do juna 1995. kad su počeli napadi na ovu od Ujedinjenih naroda “zaštićenu zonu”. To je bio uvod u masovna ubistva i genocid nad bošnjačkim stanovništvom koji će uslijediti tokom jula te godine.
Suđenja i presude
Za genocid i druge zločine počinjene u Srebrenici 1995. godine u Međunarodnom sudu za zločine počinjene na prostoru bivše Jugoslavije u Den Haagu i pred Sudom BiH dosad je osuđeno 27 osoba. U Haškom tribunalu je pravosnažno osuđeno sedam osoba. Najduža zatvorska kazna izrečena je Radislavu Krstiću, bivšem zamjeniku komandanta Drinskog korpusa Vojske Republike Srpske (VRS), 35 godina zatvora.
General VRS Radoslav Krstić osuđen je za saučesništvo u genocidu koji su, prema presudi, počinile snage bosanskih Srba, jer su “odredile za uništenje 40.000 Bošnjaka, stanovnika Srebrenice, koji su kao grupa predstavljali Bošnjake uopće”.
Pod optužbom za genocid u Srebrenici u Haškom tribunalu u toku je proces protiv više oficira tadašnje Vojske RS, uključujući i generala Zdravka Tolimira, bivšeg pomoćnika Ratka Mladića.
Haški sud je za zločine u Srebrenici već osudio bivše oficire VRS Momira Nikolića na 27 godina zatvora, Radivoja Miletića na 19, Vidoja Blagojevića na 18, Dragana Obrenovića na 17, Dragana Jokića na devet godina zatvora i Milana Gveru na pet godina zatvora.
Nakon što je VRS 11. jula 1995. zauzela Srebrenicu, većina muškaraca koji su izdvojeni u Potočarima i uhvaćeni dok su pokušavali preći na teritoriju pod kontrolom Armije RBiH (ABiH), držana je u Bratuncu jedan do tri dana prije nego što su odvedeni na druga mjesta zatočenja i pogubljenja.
Poslije višegodišnjeg skrivanja, za genocid se sudi i bivšem predsjedniku Republike Srpske Radovanu Karadžiću i vojnom zapovjedniku bosanskih Srba Ratku Mladiću.
BiH i dalje država u kojoj se 11. juli ne obilježava kao Dan sjećanja
Rezolucijom Evropskog parlamenta (EP) usvojenom u januaru 2009. godine, 11. juli proglašen je Evropskim danom sjećanja na žrtve genocida u Srebrenici. EP je događaje iz jula 1995. godine izravno označio kao “genocid i najveći ratni zločin u Evropi poslije završetka Drugog svjetskog rata”, uz davanje pune podrške radu Međunarodnog krivičnog suda za bivšu Jugoslaviju (ICTY).
Rezolucija je poslana na usvajanje BiH, te zemaljama Zapadnog Balkana, kao i državama članicama Evropske unije.
Zemlje regije su već usvojile vlastite dokumente – identične evropskoj rezoluciji. Jedino je Srbija izbjegla termin “genocid”. U martu 2010. godine Narodna skupština Republike Srbije usvojila je Deklaraciju o osudi zločina u Srebrenici, kojom se osuđuje zločin nad bošnjačkim stanovništvom Srebrenice u julu 1995. godine, na način utvrđen presudom Međunarodnog suda pravde i traži od ostalih država na prostoru bivše Jugoslavije da na isti način osude zločine nad srpskim narodom.
Bosna i Hercegovina, zemlja u kojoj se zločin dogodio, pored više pokušaja, još nije usvojila dokument o osudi genocida.
Vlada Federacije BiH 2010. godine donijela je odluku da je 11. juli – Dan sjećanja na žrtve genocida u Srebrenici i dan kada se obavlja ukop srebreničkih žrtava – Dan žalosti, za razliku od entiteta Republika Srpska gdje se taj dan ne obilježava.
U povodu desete godišnjice masakra nad Bošnjacima Srebrenice, Skupština Brčko distrikta donijela je Rezoluciju o osudi ratnog zločina i genocida u Srebrenici. Ovo je prva rezolucija o osudi masakra u Srebrenici koju su u BiH donijeli predstavnici jednog parlamenta.
(radiosarajevo.ba, agencije)