Godina nepoznata, ali odjeća dovoljno govori o starosti fotografije. Atik (Stara džamija, Carska džamija ili Sultan Sulejmana Zakonodavca) džamija sa haremom i turbetom u Bijeljini bila je smještena u centru bijeljinske čaršije. Bila je izgrađena na zemljištu označenom kao k.č. broj 3247, k.o. Bijeljina II, upisana u posjedovni list broj 3708, vlasništvo Medžlisa Islamske zajednice u Bijeljini, Republika Srpska, Bosna i Hercegovina.
Historijski podaci
Bijeljina, koja se nalazi u centru Semberije, prvi put se spominje 1446. godine, a od 1634. godine je sjedište kadiluka. Atik džamija je najstarija džamija u Bijeljini . U svom imenu sadrži oznaku stare džamije, u narodu je poznata i kao Carska džamija, a u pisanim izvorima se spominje ime tadašnjeg vladara sultana Sulejmana Veličanstvenog, poznatog i kao Zakonodavac. Džamija je sagrađena između 1520. i 1566. godine. U blizini džamije je bio sagrađen hamam, a oko džamije i hamama je bio iskopan jarak sa palisadama, odakle se čaršija u slučaju potrebe mogla braniti. Džamija je bila okružena prostranim grobljem, u koje su ukopavani znameniti Bijeljinci. U tursko-austrijskom ratu od 1716do 1718. godine, Bijeljinci su, nemajući tvrđave, koristili džamiju kao odbrambeni bastion. Austrijanci su zauzeli Bijeljinu i ostali tu sve do Beogradskog mira 1739. godine. Prema nekim izvorima džamija i hamam su tada bili teško oštećeni. Džamija je odmah nakon pada Bijeljine pretvorena u katoličku crkvu i sve od 1718. do 1739. godine Atik džamija je služila kao katolička crkva. Moguće je da je tada džamijska zgrada kvadratne osnove produljena u pravcu sjeverozapada. Beogradskim mirom Bijeljina je ponovo došla pod vlast Otomanskog carstva. Tada je obnovljena funkcija džamije i sagrađena je drvena munara. Godine 1893. je izgrađena nova munara, a 1912. godine je povišena za još 10 m i dodata je još jedna šerefa. Na ulazu u džamiju nalazio se natpis o njenoj obnovi 1893. godine. Na kamenoj ploči nad ulazom u džamiju bio je isklesan krupnim neshi pismom sljedeći tekst: “Ova časna Sultan Sulejmanova džamija obnovljena je 1311. godine.”
Sve do početka II svjetskog rata postojalo je staro mezarje uz Atik džamiju, a kada su vlasti zabranile pokopavanje uz džamiju, dio nišana je prenesen na periferiju grada, a dio je utonuo. Na velikom dijelu mezarja nakon II svjetskog rata sagrađeni su novi objekti. Mnogi nišani su imali natpise, koji su uništeni ili zatrpani prilikom nivelacije džamijskog harema pred početak II svjetskog rata. Samo je nekoliko preostalo na južnoj strani džamije.
Nedaleko od Atik džamije u staroj čaršiji Bijeljine nalazilo se turbe binbaše Sadik-bega. U predanjima postoje dvije verzije o njemu. Prva kaže da je Sadik-beg poginuo negdje na Savi, da je otuda donesen u Bijeljinu i pokopan na tom mjestu 1171. godine, poginuvši kao turski oficir braneći ulazak princa Eugena Savojskog sa austrijskom voskom. Druga verzija je da je nakon austrijskih razaranja imao velike zasluge za grad Bijeljinu, popravivši ga i da mu je zbog toga podignuto turbe. Do 1826. godine turbe je bilo ograđeno samo daskama, a onda je ozidano ciglom. Godine 1968. godine, s obzirom da je regulacionim planom bilo predviđeno njegovo rušenje, turbe je izmješteno u blizinu Atik džamije, 10 m sjeveroistočno od munare.
Objekat Atik džamija i turbe su u potpunosti srušeni 13. marta 1993. godine. Materijal je u cijelosti odnesen sa prostora džamijske cjeline. Na zahtjev Medžlisa Islamske zajednice Bijeljina organ Općine Bijeljina nadležan za poslove urbanizma izdao je odobrenje za rekonstrukciju džamijske cjeline. Projektnu dokumentaciju je izradila Građevinska organizacija “Rad” A.D. Bijeljina, a odgovorni projektant je Izić Mirsad, dipl. ing. arh.
Prilikom građevinskih radova na iskopu za temelje nove džamije pronađeni su ostaci temelja starog objekta. Tada su obustavljeni daljnji radovi na izgradnji objekta i oformljen je tim za arheološka istraživanja lokaliteta Atik džamije. Tim su sačinjavali arheolozi: mr. Mirko Babić, dr. Aleksandar Ratković, mr. Milan Đurđević, mr. Lidija Fekeža, Mirsad Sijarić. A konsultanti su bili prof. dr. Enver Imamović i prof. dr. Đorđe Janković. Izvršeni su svi potrebni terensko-istraživački radovi u roku od 15 dana, a završeni su 17. marta 2003. godine. U zapisniku arheološkog tima konstatirano je da na mjestu Atik džamije nisu pronađeni temelji nekog drugog objekta. U toku je izrada konačnog izvještaja o arheološkim radovima, kojim će biti detaljno opisani nalazi.
Arhitektura
Atik džamija je spadala među ljepše jednoprostorne džamije u Bosni i Hercegovini. Unutrašnje dimenzije džamije iznosile su 11,5 x 21,5 m sa zidovima debljine 1,0 m. Visina objekta do strehe je bila 7,55 m, a visina munare 30,50 m. Pripadala je tipu jednoprostornih džamija natkrivenih četvorovodnim krovom. Objekat je imao dva pojasa prozorskih otvora, bio je zidan dijelom blokovima od kamena pješčara, dijelom ćerpičem, a dijelom opekom tulom. Munara je zidana punom opekom. Fasada džamije je bila malterisana. Džamija je bila pokrivena četverovodnim krovom, sa izvedenom klasičnom drvenom krovnom konstrukcijom tipa dvostruke vješaljke, a kao pokrov je korišten crijep. U tlocrtnoj dispoziciji je rješenje sa unutrašnjim jedinstvenim molitvenim prostorom sa galerijom mahfila, dispoziciono rješenje veoma često kod jednoprostornih džamija pod četverovodnim krovom. Tavanica je rađena kao drveni svod postavljen u smjeru sjeverozapad – jugoistok, slično unutarašnjem rješenju Magribija džamije u Sarajevu.
Džamija je bila centralna građevina, a prostor za molitvu je bio veoma prostran. Sofe su bile natkrivene jedinstvenim krovom koji je istovremeno pokrivao središnji dio džamije. U osnovi džamije vidljivi su historijski slojevi. Prvobitna džamija je bila kvadratične osnove i vjerojatno imala otvorene sofe sa drvenim stupovima. Vjerovatno su pri pretvaranju džamije u crkvu sofe zatvorene, kako bi se dobio jedinstven prostor. Prednji zid kojim su sofe zatvorene zadržan je sve do rušenja džamije 1993. godine. Ulaz je bio na sjeverozapadnoj strani. Mahfilu se pristupalo iz ulaznog prostora sofa, preko zavojitog drvenog stepeništa, pozicioniranog uz unutrašnju stranu sjeveroistočnog zida desno od ulaznih vrata. Na toj istoj strani ispod mahfila su se nalazila vrata za munaru. Munara je bila smještena na jugozapadnoj strani objekta. U osnovi je bila osmougaona, a pri vrhu, iznad druge šerefe, je prelazila u krug. Završavala se alemom. Imala je dvije šerefe. To je bila prva džamija izgrađena sa takvom munorom u Bosni I Hercegovini. U centru munare su bile spiralne drvene stepenice koje su vodile do šerefe. U osovini džamije koja prolazi kroz mihrab, mahfil je imao polukružan istak za mujezina.
U enterijeru su se nalazili mihrab na jugoistočnoj strani i mimber na jugozapanoj strani džamije. Mihrab je bio kameni, rađen u kamenu pješčaru, a mimber je bio drveni.
Prozorski otvori su bili postavljeni u dva niza na svakoj od fasada. Na sjeveroistočnoj fasadi bila su postavljena po tri prozora u dva niza, a na jugozapadnom zidu dva prozora u dva niza; na mihrabskom zidu dva su prozora bila u gornjem, a dva u donjem pojasu, dok su na ulaznoj fasadi, u gornjem pojasu, bila postavljena tri prozorska otvora, a u donjem pojasu dva prozora i portal. Prozorski otvori su bili pravougaoni.